"Sùng bái thuyền hàng" hay còn gọi là "hội chứng thầy mo"

 

 Cầu khấn thượng đế giáng trần bằng thuyền tre này

     Như mọi năm kể từ Thế chiến II, ngày 15 tháng Hai là ngày lễ lớn của một số thổ dân hải đảo tại xứ Vanuatu, mà thời Pháp được biết dưới tên là Nouvelles Hébrides ở miền Nam Thái bình dương, gần quần đảo Nam Dương. Họ thuộc sắc tộc Nam đảo hay Melanesian, và đến ngày 15 tháng Hai thì một số tù trưởng làm lễ kỷ niệm sự xuất hiện của một vị Thượng đế hay Thiên sứ nào đó. Họ còn tôn vinh tên vị Thiên sứ ấy là John Frum. Họ tổ chức rước lễ với đám thổ dân chân đất, mặc quân phục như lính Mỹ, vai đeo súng tre, có lưỡi lê bằng tre sơn đỏ, bước đều dưới lá cờ Mỹ, mà chỉ có một ngôi sao! Trên ngực, họ sơn ba chữ USA! Họ nói rằng vị Thiên sứ ấy có nói trước là sẽ quay trở về với rất nhiều phẩm vật kỳ diệu của một nền văn minh trù phú, như những gì mà người ta có thể ước mơ về một cõi thiên đàng.  

 

 Đạo binh thiên sứ

     Tìm hiểu kỹ, người ta biết là khi Thế chiến II bùng nổ trên Thái bình dương, nhiều phi cơ hay tầu chở hàng của quân đội Mỹ đã rớt hoặc ghé vào mấy hải đảo hoang sơ ấy. Vì không hiểu gì về thế giới bên ngoài, thổ dân địa phương cho đó là thần linh. Có lẽ, dân làng thấp thoáng thấy anh lính Mỹ và tưởng rằng đây là Thiên sứ Thiên thần gì từ trên trời hiện xuống bằng cái xe bốc lửa, hoặc từ các tầu hàng có những phẩm vật kỳ diệu của một nền văn minh khác. Các bậc lãnh đạo trong làng, từ viên tù trưởng đến các thầy mo, thầy thuốc, thầy cúng hay thầy pháp gì cũng không hiểu luôn! Nhưng họ rất uyên bác thủ vai thông ngôn bằng tay, để trở thành người duy nhất đối thoại với sứ giả nhà trời. Và dân làng được hứa hẹn là sẽ có ngày thiên sứ quay lại, với một tầu hàng đầy nhóc của ngon vật lạ. Ngon như thức ăn đóng hộp. Lạ như một cái hộp có tiếng nói mà ta gọi là "radio" hay các chú bộ đội vào Nam ngày xưa gọi là "cái đài". 

     Khi bắt đầu tiếp xúc thì các tù trưởng là lãnh đạo chính trị hay thầy mo - là lãnh đạo tôn giáo và "khoa học" theo kiểu suy nghĩ của họ - trở thành tay thông ngôn hiểu được bí quyết thần thông của thiên đế. Sự hiểu biết ấy cho các lãnh tụ này thêm quyền lực và họ bịp dân để che giấu sự thiếu hiểu biết của họ. Rồi hứa hẹn những chuyện hoảng tiều. Ta có thể gọi hiện tượng này là "hội chứng thầy mo"

  Từ một hiện tượng lịch sử - là chuyện có thật do sự cách ngỡ về không gian, địa dư - mà ta suy ra hiện tượng tâm lý xã hội thì ta thấy một hội chứng tâm lý của các xã hội tự cô lập với thế giới bên ngoài vì lý do văn hoá, chính trị. Đây là một hiện tượng thật ra rất phổ biến. 

     Thí dụ như trước khi tiếp xúc với Tây phương đang công nghiệp hoá vào thế kỷ 19, thì xã hội Việt Nam hay đa số dân Á Châu bị Hán hóa thật ra đã tự cô lập với thế giới bên ngoài. Bên trong, vua chúa hay đại thần, các quan thái sử, thái bốc - là kẻ đếm trăng sao, viết sử và coi bói để đoán chuyện cát hung cho triều đình - cũng chỉ như là các tù trưởng và thầy mo thầy cúng trong các hải đảo hoang vu chưa tiếp xúc với bên ngoài. Họ có phản ứng sùng chuộng Thánh hiền phương Bắc, cấm đạo, kỳ thị văn hoá ngoại bang, coi thường khoa học và cô lập cả nước với thế giới bên ngoài để bảo vệ đặc quyền đặc lợi làm cho xứ sở lụn bại trong sự nghèo khốn và dốt nát. Nói cho ngắn gọn thì đó là hiện tượng "đầu cơ kiến thức" hay giấu nhẹm một dúm kiến thức hạn chế, của những kẻ hiểu biết có hạn hầu duy trì quyền lực nhờ chánh sách ngu dân.

     Bây giờ, sau thời đổi mới, "hội chứng thầy mo" ấy vẫn còn khi có người đi nước ngoài rồi về nói phét về những điều mập mờ mà họ thật ra cũng không biết hết về nước ngoài để kiếm chút danh hão, chút lợi vặt bằng sự bịp bợm. Suy ra từ đó, chúng ta thấy ra nhiều trường hợp khôi hài lắm! Đi Las Vegas đánh bạc về cũng có thể thủ vai thầy mo nói phét! 

     Từ đấy, các nhà nhân chủng học nói đến hiện tượng "sùng bái thuyền hàng", hay "cargo cult", là khi con người trong các xã hội lạc hậu và tự cô lập được tiếp xúc với một nền văn minh cao hơn, có hàng hóa kỹ thuật quá lạ và những hứa hẹn phồn vinh mà người ta không hiểu nổi và cứ ước mơ thôi. Về sau, khái niệm "sùng bái tầu hàng" này cũng áp dụng cho mọi hiện tượng bắt chước ở ngọn mà không hiểu gì tới cái gốc, thậm chí cả hiện tượng khoa học giả tạo của tầng lớp trung gian đi học lóm rồi lừa phỉnh người dân thiểu hiểu biết! 

Theo Nguyễn Xuân Nghĩa

http://dainamaxtribune.blogspot.com/