Con rồng là cá sấu

Cuối năm rồng nói chuyện...cá sấu

Thạch Thảo

Vậy “rồng là cá sấu” thì quả rồng là con vật chẳng xa lạ gì với con người. Sự chọn lựa cá sấu để cầm tinh một năm thì hoàn toàn phù hợp với tính hệ thống, sự nhất quán trong việc định danh của người xưa rồi!

Bộ con giáp: “Tí, Sửu, Dần, Mẹo, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi.” mà người Đông phương xưa chọn cầm tinh cho chu kì 12 năm thường là những con vật rất gần gũi với con người, chỉ duy nhất có một con vật xa lạ, đó là con rồng (Thìn).

Các con vật này, có thể có lợi cho con người hoàn toàn như những người bạn từng gắn bó với cuộc sống con người (gia súc) mà con người đã nuôi chúng, như: con trâu (Sửu), con mèo (Mẹo), con ngựa (Ngọ), con dê (Mùi), con gà (Dậu), con chó (Tuất), con heo (Hợi). Có những con vật hoang dã mà con người đôi lúc cảm nhận vừa có lợi cho mình; nhưng cũng vừa có hại vì có thể gây ra sự phá hoại mùa màng, đồ đạc trong nhà hoặc tranh chấp, đe dọa chính mạng sống con người, như: “con chuột (Tí), con cọp (Dần), con rắn (Tỵ), con khỉ (Thân).”. Ngày nay, con người đã thấy được lợi ích của các con: “cọp, rắn, khỉ” trong y học và trong hệ sinh thái; đồng thời, khoa học đã cảnh báo về sự tiệt chủng của “cọp, một số loài rắn, loài khỉ” nên kêu gọi con người ra sức bảo vệ chúng và thậm chí trân trọng mạng sống của chúng, nào có khác những “yếu nhân”. (VIP)

Thế, người xưa chọn con rồng (Thìn) đặt để vào nhóm con giáp, quả là thiếu nhất quán trong việc định danh. Vì có một con “lạ quắc, lạ quơ”, trong khi các con khác đều là chỗ “quen biết”. Tư duy người xưa hay người nay có vấn đề gì ở đây?

Tìm hiểu con rồng qua những tư liệu cổ, rất nhiều người nghi ngờ con vật này không có thực. Một ít người hiện nay từ hoài nghi, kết hợp việc kiểm tra lại hệ thống định danh thấy có lỗi ở vấn đề hệ thống, nên mới nghĩ, hay “con rồng chính là con cá sấu được lên đời?”. - Vương Lập Thuyên, Huệ Thiên và người viết là thuộc số ít ấy.

Cá sấu trên thế giới từ xưa cho đến nay, xứ nào cũng có, có rất nhiều loài, nhưng ít nhất có 3 nhóm khu vực: cá sấu châu Á, châu Phi và Nam Mỹ. Con vật này, tuy sống dưới nước nhưng rất nguy hiểm và chính sự nguy hiểm của nó cùng môi trường nước nhiều bí hiểm, khó khám phá kết hợp với vài tập tính kì lạ của nó, khiến người ta nghĩ nó linh thiêng và trong nỗi sợ cố hữu người xưa, họ đã thần thoại nó, biến nó thành con vật linh thần, huyễn hoặc trong khái niệm “rồng” mà chúng ta biết hiện nay.

Tuy nhiên, một sự truy tìm ngữ nghĩa trên cơ sở động vật học cho phép người nay đi đến kết luận: “rồng là cá sấu” vì những sự tương đồng trong ý niệm của con người về rồng chính là những thuộc tính hiện hữu trong loài cá sấu. Có thể nêu một số cơ sở sau đây:

1. Những lời miêu tả con rồng trong sách xưa, hoàn toàn là thuộc tính con cá sấu. Nói cách khác, “long” (龍) chính là một trong những tên gọi xưa của cá sấu. Đời Hạ, đời Thương, cá sấu đã từng hiện diện ở trung và hạ lưu sông Hoàng Hà.

2. Rồng là một loài bò sát lưỡng thê. Sách xưa Tả truyện chép: “rồng là giống vật ở dưới nước (Long, thủy vật dã).”. Quẻ Càn Kinh Dịnh chép: “rồng có khi lội nhảy nơi vực sâu (Long hoặc dược tại uyên.)”. Tống sử chép: “Thái Tổ theo Chu Thế Tông đánh Hoài Nam, lúc đánh nhau ở Giang Đình, có con rồng từ dưới nước hướng về phía Thái Tổ mà nhảy bổng lên.”. Tuy rồng sống dưới nước, nhưng cũng có thể bò trên cạn. Quẻ Càn Kinh Dịch chép: “rồng hiện ở ruộng (hiện long tại điền).”. Bắc mộng tỏa ngôn chép: “Ở phía bờ Nam của sông lớn, trong lau lách, vẫn thường đốt cỏ mà bắt được rồng. Vào niên hiệu Thiên Phúc nhà Đường, một nông dân họ Đặng thôn Diệp Nguyên ở Lễ Châu đốt rẫy, rồng bất ngờ xuất hiện, nhảy lên giữa trời rồi rơi phịch xuống đất mà chết.”…

3. Rồng giống con thằn lằn mà to hơn nhiều. Hoài Nam Tử chép: “vua Vũ đi thăm phương Nam, lúc qua sông, có con rồng màu vàng bơi cặp theo thuyền, Người trên thuyền thảy đều kinh dị. Chỉ có vua Vũ khi nhìn thấy con rồng giống con thạch sùng (thị long do yển đình) thì sắc mặt không hề thay đổi.”. Bắc mộng tỏa ngôn chép: “thời Hậu Thục, ở huyện Vân Nam có ao trời (Thiên trì) sâu bảy, tám trượng. Trong ao có con vật giống con thằn lằn, có đủ năm sắc, nhảy trên mặt nước giống như con rồng nhỏ.”. Biện hoặc thiên, quyển 1, có chép: “Có con rồng giống con thằn lằn mà ngũ sắc.”. Trong Thuyết văn giải tự, Hứa Thận lại viết: “con cá sấu giống như con thằn lằn nhưng mà to.”. Điều này cho thấy, người xưa tả “rồng” không khác gì tả “sấu”. Sở dĩ có chuyện ấy, vì rồng chính là sấu chứ không phải con nào khác.

4. Rồng có vuốt sắc, giỏi đào hang. Tư trị thông giám có chép chuyện đời Lương Vũ Đế (502-549): “…người ta tu sửa đập nước Phù Sơn vì sợ rồng đào hang mà làm hỏng đê (phạ long oát động hủy đê).”. Nghiêm Sơn ngoại tập thì chép: “thời Minh Sơ, bờ sông vùng phụ cận Nam Kinh bị sụt lở. Dân địa phương cho rằng, đó là do rồng heo nái (“Trư bà long”, tên gọi của một loài cá sấu sông Dương Tử) đào hang mà gây ra.”. Vì vậy, họ đã câu chúng lên mà đem giết sạch. Thuộc tính được gán cho rồng ở đây chính là đặc điểm của giống cá sấu.

5. Rồng có một mùa ngủ dài trong năm. Khổng Tử gia ngữ chép: “rồng mùa hạ thì kiếm ăn, còn mùa đông thì nấp ngủ (hạ thực nhi đông trập).”. Bão Phác Tử lại chép: “rồng có thể trải qua suốt mùa đông, thời kì không ăn mà vẫn béo mập hơn thời kì kiếm ăn.”. Đặc tính này của rồng cũng chính là đặc tính ngủ mùa của cá sấu, nằm bất động trong hang mà không ăn.

6. Rồng đẻ trứng mà sấu cũng đẻ trứng. Bi nhã chép: “rồng đẻ trứng, ấp từ xa.”. Còn Hoài Nam Tử chép: “cá sấu nằm ấp dưới vực mà trứng nở trên gò.”. Mộng Khê bút đàm chép, tại Triều Châu, Quảng Đông “cá sấu to đẻ trứng rất nhiều (sinh noãn thậm đa).”. Vậy chuyện rồng đẻ trứng chẳng qua là cá sấu đẻ trứng.

7. Rồng có hai loại: hiền lành và hung dữ. Tả truyện chép: “… vua Thuấn đặt chức quan chuyên môn để nuôi rồng. Viên quan họ Đổng này dày dạn kinh nghiệm, rồng ở vùng hoang dã chung quanh đều đến tập trung ở chỗ ông mà người và vật đều an toàn.”. Đó là giống rồng hiền. Còn rồng dữ thì cũng được chép trong chuyện vua Vũ gặp rồng dữ khiến mọi người phải sợ vì nó có thể lật thuyền mà nuốt người. Lễ Ký thì chép: “Tháng cuối mùa thu, diệt trừ sấu dữ, bắt giữ sấu lành.”. Vậy, rồng lành, rồng dữ chẳng qua là sấu lành, sấu dữ.

Nhìn chung, qua sách xưa miêu tả thì “rồng là loài bò sát có hình dạng thằn lằn, nhưng rất to, lại sống lưỡng thê trên cạn, dưới nước, mình có vẩy và sống lưng có gai, chân có ngón vuốt nhọn, giỏi đào hang, ngủ mùa hàng năm, đẻ trứng và có loại hiền, loại dữ...”. Những đặc tính vừa nêu là của cá sấu mà danh từ “long” (龍) chẳng qua chỉ là một cái tên rất xưa của loài này.

Nhưng vì sao loài này lại được huyền thoại là con vật linh thiêng? Thật ra, con người ngày trước vốn rất nể sợ những “lực cản tự nhiên” vốn là loài vật hung dữ nên không dám gọi tên, mà còn thêu dệt thêm những huyền thoại cho những con vật ấy và gọi chúng bằng những cái tên kiêng cử để nhắc người người nên tránh xa. Chẳng hạn, con cọp được người xưa gọi “Ông Ba Mươi” (cọp thường xuất hiện lúc tối trời), “Ông Ra” (cọp ra), “Ông Rầy” (cọp hay đến quấy rầy)… Vì vậy, việc huyền thoại cho con vật sống ở hai môi trường nước và cạn, giỏi bơi và bò, mà môi trường nước vốn ít được phơi bày, nhận diện rõ ràng, khiến niềm kiêng sợ của người xưa càng lớn và đó chính là lí do để họ huyền thoại con vật này. Có rất nhiều thần thoại về rồng mà thực tế là từ chuyện con cá sấu, như:

1. Thần thoại về long cung, cung điện dưới nước của rồng. Thần thoại này bắt nguồn từ việc cá sấu, nhất là những con sấu già có khả năng tạo “mê cung” dưới lòng đất, đã đào nhiều hang ngách, đầm, hố, đường ngang, lối dọc… được ngụy trang khéo léo để trú ngụ; lại được người thêu dệt thêm thành lộng lẫy, nguy nga...

2. Thần thoại về rồng là thần sấm, làm mưa, cỡi mây… Thực chất lúc trời sắp mưa, sấm chớp giật liên hồi, cá sấu thường kêu rống như một số loài vật khác. Vì thế, con người dựa vào hiện tượng kêu rống của cá sấu mà đoán mưa và quy cho cá sấu là thần sấm, thần mưa như chúng ta cũng đã quy cho “cóc là cậu ông Trời” vậy thôi. Còn chuyện cỡi mây phải chăng là cá sấu bị lốc xoáy cuốn lên trời. Trong cơn vần vũ của tự nhiên, không chỉ có cá sấu mà nhiều con vật khác sống dưới nước cũng “đi mây, về gió” kia mà!

3. Thần thoại về đuôi rồng. Sở từ viết: “Thời vua Vũ trị nạn hồng thủy, có con rồng thần lấy đuôi vạch đất thành lối dẫn nước chảy đi.”. Cũng có truyền tụng từ người Thái ở Vân Nam, rằng: “Thần Rồng đã từng giúp dân chúng bằng cách lấy đuôi quật ông vua hung tàn xuống đáy sông Lan Thương.”. Như vậy, sức mạnh của đuôi rồng bắt nguồn từ thực tế là sức mạnh của đuôi cá sấu dùng để lật đất, quật thuyền, bắt mồi, đánh nhau… Nắm được sức mạnh nằm ở đuôi sấu, người bắt sấu chỉ cần “xắn nhè nhẹ sau lưng sấu để cắt gân đuôi, thế là đuôi sấu bị liệt.”, còn miệng thì cho ngậm một khúc mốp không nhả ra được, thế là yên trí điều khiển được chúng.

4. Thần thoại về rồng ăn thịt người nào khác chuyện cá sấu ăn thịt người mà Sơn Nam trong Hương rừng Cà Mau đã từng ghi lại rất nhiều trường hợp ở vùng U Minh.

5. Thần thoại về ngọc rồng (long châu). Trang Tử có nhắc chuyện người con trai nghèo lặn xuống vực sâu được hạt ngọc đáng giá mà cha anh chàng bảo: “…nó nằm trong hàm một con rồng đen dưới vực sâu đang ngủ, nên con mới lấy được.”. Lại còn nhiều chuyện kể về rồng nhả ngọc, phun châu. Nguồn gốc của vấn đề là chỗ rồng, tức cá sấu, ăn tạp; chúng ăn cả sò, ốc, trai lẫn sỏi đá để giúp dạ dày nghiền nát các vỏ trai, sò, ốc…; thành thử, khi mổ bụng cá sấu ra, còn có cả hạt trai, đá quý, vàng vòng…, chứ rồng hay cá sấu làm gì tạo ra được ngọc mà nhả ngọc, phun châu?!

6. Thần thoại về rồng ngủ. Thái bình quảng ký có ghi: “rồng thích ngủ, giấc dài thì nghìn năm, giấc ngắn thì vài trăm năm…”. Chuyện rồng ngủ dài hạn cũng bắt nguồn từ chuyện cá sấu ngủ. Cá sấu sông Dương Tử theo ghi nhận có thể ngủ sáu tháng trong năm, sáu tháng còn lại chỉ bắt mồi mỗi đêm 3 tiếng, còn ban ngày vẫn ở trạng thái lừ đừ mê ngủ. Người giỏi tưởng tượng như Bác Ba Phi mới huyền thoại thêm “giấc dài thì nghìn năm, giấc ngắn thì vài trăm năm.”, chớ làm gì có.

Vậy “rồng là cá sấu” thì quả rồng là con vật chẳng xa lạ gì với con người. Sự chọn lựa cá sấu để cầm tinh một năm thì hoàn toàn phù hợp với tính hệ thống, sự nhất quán trong việc định danh của người xưa rồi!